2. Η καταγραφή της προφορικής λαϊκής παράδοσης των Πομάκων της Θράκης

Στην περίπτωση των Πομάκων της Θράκης αξίζει να τονίσουμε ότι τα στοιχεία του παραδοσιακού τους πολιτισμού έχουν επιζήσει πολύ περισσότερο από αλλού. Ίσως εν μέρει λόγω του δύσβατου ορεινού χώρου, λόγω των κλειστών κοινωνικών δομών και των πολιτικών που έχουν ασκηθεί από διάφορες πλευρές, ίσως πάλι λόγω της διαφοροποίησης από τις γειτονικές πολιτιστικές ομάδες μέσα από γλωσσικά και πολιτισμικά στοιχεία, ο λαϊκός λόγος μένει ακόμα ζωντανός στα πομακοχώρια της Θράκης και συχνά μεταδίδεται ατόφιος και προς τους νεώτερους.
Ως προς την προφορική παράδοση, ελάχιστα κείμενα από την περιοχή της ελληνικής Θράκης έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα. Ανάμεσα στις συλλογές λαογραφικού υλικού είναι του Λαογραφικού Φροντιστηρίου Γ.Α.Μέγα (1964), του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (1983), του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1986), του Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών (1961-1962). Ανυπολόγιστης σημασίας ήταν η καταγραφή από τον Πέτρο Θεοχαρίδη που έγινε στη δεκαετία του ’60, κατά τα έτη 1964-1970. Τα 121 Πομάκικα τραγούδια που δημοσιεύονται στο βιβλίο του "Πομάκοι" (εκδ. ΠΑΚΕΘΡΑ Ξάνθη 1995) τα κατέγραψε σε κασέτες από διάφορους τραγουδιστές από τα χωριά Ωραίον, Γοργόνα, Ακραίο, Γλαύκη, Μάνταινα, Θέρμες, Εχίνος, Πάχνη, Τέμενος, Ρεύμα. Αξιόλογη καταγραφική προσπάθεια είναι και αυτή του Αλή Ρόγγο, ο οποίος τα τελευταία χρόνια συγκεντρώνει τραγούδια και παραμύθια από την περιοχή Γλαύκης.
Ειδικότερα στον τομέα της παραδοσιακής μουσικής, σε σύγκριση με τη Βουλγαρία, στην Ελλάδα έχουν γίνει λίγες μουσικές παραγωγές με τραγούδια της Ροδόπης και αυτές μετά το 1996. Επιπλέον, μόνο κατά την τελευταία δεκαετία άρχισαν να εμφανίζονται Πομάκοι μουσικοί σε συναυλίες.. Πρέπει όμως να σημειωθεί, πως, παρόλα αυτά, σπάνια παίζονται πομάκικα δημοτικά τραγούδια σε γάμους και πανηγύρια κάτι που συνέβαινε τριάντα χρόνια πριν. Αντί γι αυτά, παρατηρείται η τάση να χρησιμοποιούνται ελληνικά και τουρκικά τραγούδια στα σύγχρονα γλέντια των Πομάκων της ελληνικής Θράκης. Αυτό σημαίνει πως οι Πομάκοι έχουν απομακρυνθεί από την παράδοσή τους, όχι, όμως πως την έχουν απαρνηθεί. Έρευνα που έγινε το 2004 σχετικά με τη μουσική ταυτότητα των Πομάκων της Ξάνθης επεσήμανε ότι η πλειονότητα των νέων Πομάκων θεωρούν τη μουσική τους παράδοση ως σημαντικό συστατικό της πομακικής πολιτισμικής ταυτότητας. Πρέπει πάντως να επισημάνουμε πως το πρωτογενές λαογραφικό υλικό που δεν έχει ακόμα καταγραφεί είναι πολύ μεγάλο και εξίσου μεγάλη είναι και η σημασία της συνέχισης της καταγραφικής έρευνας στα πομακοχώρια της Θράκης.